Arrobitxuloren jatorria
Iñigo Landa, Patxi Lazcano
Herrerako Arrobitxulo parkea dagoen tokian harrobi bat egon zen bere garaian, ikusgarri dauden harriek eta izenak berak gogoratzen duten bezala. Harrobiaren jatorria ezagutzeko, XIX. mendeko erdialdera jo behar dugu. Ordura arte, txoko horretan Garro baserri ondotik Txingurrira jaisten zen erreka bat zegoen, eta, Norteko trenbidea eraikitzeko proiektua egin zutenean, erreka horren ibarra aukeratu zuten, hain justu, Mirakruz eta Garroren arteko gaina alde batetik bestera gurutzatzeko. Trenbidea eraikitzeko desjabetzak eta obrak 1859 eta 1869 urte bitartean egin zituzten.
Arrobitxulo 1970. urte aldera (Arg.: Paisajes Españoles)
Errekaren ibarrean lubaki luze eta altu bat ireki behar izan zuten eta horrek agirian utzi zuen lurraren azpian zeuden arroken ezaugarriak eta eraikuntzarako zeuzkaten abantailak: kareharri gorrixkak eta margak, modu erregular batez geruzetan pilatuta, lanketa gutxiagorekin etxegintzan eta herri-lanetan hormak jasotzeko baliagarriak. Antzeko ezaugarriak zeuzkaten Jolastokietako eta Buenavistako harrobiek, garai eta arrazoi ekonomiko berdinengatik sortuak.
Herrera 1850. urte aldera
Trenbidea egiteko desjabetutako lursailen artean Zornoza baserriarenak zeuden. Zornoza baserria Herreratik Intxaurrondo aldera doan bidearen ondoan zegoen, Julimasene eta Garro baserrien artean. Baserriaren lehen aipamena 1635. urtekoa da. Bi mende beranduago, 1836. urtean, Lehen Karlistaldia zela eta, baserria botoa egin zuten gertu zegoen Mirapuerto gotorlekua eraikitzeko. Eta ez zuten berreraiki.
Zornoza, hortaz, etxerik ez eta lurrak besterik ez zeukan baserria bilakatu zen. Lursail horietako batean ekingo zaio lehen aldiz harrobiaren ustiaketari. 1876ko abuztuaren 16an, Zornozako jabeak, Joaquina Francisca Olarreaga y Emparan andereak, 1.314 m2 lursail bat errentan eman zion Jose Urquiza y Urriolausocoa jaunari, bertan harria ateratzeko. Hitzartuaren arabera, Urquizak zortzi urtetan nahi zuen harri guztia atera ahal izango zuen 500 pezeten truke, harri kantitate mugarik eta beste inolako baldintzarik gabe.
Lursail horren tamaina txikia da parkea egiteko erabili den harrobiaren tamainarekin konparatzen badugu: parke osoak 18.935 m2 ditu-eta, hamalau aldiz handiagoa Zornozako lursaila baino.
Zornozako horrobiaren berri gehiago ez daukagu, baina bai, ordea, haren ondoan zegoen beste harrobi batena, Patarra izenekoa. Patarra, 1894. urtean, Algarbe baserriko 1.628 m2-ko lursail bat zen, “belardia eta harrobia” bezala deskribatua. Hauek ziren bere mugak: iparraldean Algarbe baserriko lurrak, ekialdean Etxeluze baserriko lurrak, hegoaldean tranbia (1888. urtean ireki zuten tunela), eta mendebaldean Chorroncha baserriko lurrak; Chorroncha Zornoza izenaren aldaera bat baino ez da.
Patarra harrobiaren jabetza eskuz aldatzen joan zen segidako urteetan eta, 1904ko martxoaren 13an Francisco Zumalacarregui y Lizarribar-en jabetza izatera pasatu zen. Zumalacarregui, “el Sastre” izengoitiz ezaguna, jostuna baitzen berez, Altzako alkate izan zen eta Larrerdi/Lardi baserriko jabea. Lardi eta Ermita bidearen artean zegoen harrobiaren jabea zen ere bai. Ordurako Lardiko harrobia handitzeko aukerak bukatuta, Zumalacarreguik Patarra erosi zuen harrobigintza intentsiboarekin jarraitzeko eta, horrekin batera, Lardiko harrobian, Jolastokieta kirol elkartearen instalazioak eraikitzea ahalbideratu zuen.
Arrobitxulo 1900. urte aldera
Erreferentziak:
- 1876-08-16 Joaquina Francisca Olarreaga andreak Zornoza baserriko lur-zati bat errentan hartzea, harriak ateratzeko. Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa, AHPG-GPAH 3/3043/288
- 1904-03-13 Patarra harrobiaren eskubideen salerosketa eskritura. AHGP-GPAH 3/4069/225
- Arrobitxulo harrobia eta Zornoza baserria Altzako Tokiko Bilduman
