Lehen osasun zerbitzuak Altzan
Iñigo Landa, Patxi Lazcano
Barberotegi, edo Barbotegi, udal jabetzako etxe txiki bat da, San Martzial elizaren iparraldeko hormaren ondoan dagoena. Izenak berak dioen bezala, XIX. mendearen erdialdean eraiki zuten barbero/zirujau/medikuaren etxebizitza izateko; 1861ekoa da etxearen lehen aipamen dokumentatua. Horren harira, Altzan kontzejuak kontratatutako zirujau baten jarduera profesionalari buruz dugun berririk zaharrena bilatzeko, berrogei bat urte jo behar dugu atzera, orain dela berrehun urte pasatxo.
1817ko urtarrilaren 7an, Altzako Kontzejuak urtebeterako errentan eman zizkion Manuel Antonio de Urdangarini, -”unico Maestro Cirujano de esta Población“-, Kontzeju-etxeko gela batzuk.
Agiriak dioenez, Urdangarinek ez zuen etxerik familiarekin bizi ahal izateko, eta kontzejuak, Vicente Agustin de Casaresek eta Juan Bauptista de Alquizak ordezkatuta, zinpeko erregidoreek, eta Juan Jose de Añorgak, komuneko diputatuak, -”los tres la mayor parte de los cinco individuos que componen el Gobierno Económico de ésta Población“-, Kontzeju Etxearen gela nagusia eman zioten Alondegiko piezarekin, eta baita ezkaratzean zeudenak ere, Herriaren erdigunean bizi dadin. Artxiboko gela eta aretoa, nolanahi ere, kontzejuko erregidoreen, komuneko diputatuen eta zinegotzien eskura egon beharko lirateke.
Errenta hamabost zilar-kobrezko erreal bakoitzeko hogeita hamabi pesokoa zen, eta kopuru hori bi zatitan ordaindu behar zion herriko diruzainari, bata ekainaren 24an eta bestea abenduaren 25ean. Jose de Paradak Urdangarinen fidatzaile gisa jardun zuen.
Lau urte beranduago, 1823ko azaroaren 20an, Altzako kontzeju-etxean, Juan Francisco de Arzac eta Manuel Mateo de Ybarburu zinpeko erregidoreek, Manuel de Elizalde eta Luis de Aduriz komuneko diputatuekin batera, hitzarmen bat onartu zuten Manuel Ignacio de Iturbe zirujau tituludunarekin, Azkoitian jaioa, horrela jardun zezan, honako baldintza hauen pean:
“Que haya de asistir puntualmente y sin excusa ni pretexto alguno a todos y cada uno de los vecinos y habitantes de ésta Población en todas las enfermedades indisposiciones, partos y heridas.
Que por razón de ésta asistencia se contribuirá por cada cocina con un cuartal de trigo, y en defecto de él, con seis celemines de maíz, en cada uno de los años sucesivos.
Que cada visita que haga dicho Cirujano deba llevar por razón de ella real y medio de vellón, y por cada sangría y cura (también) dos reales también de vellón que se le deberán satisfacer irremisiblemente (en cada uno de los años sucesivos).
Y que finalmente deba ser tal Cirujano conducido en seis años contados desde hoy día de la fecha en adelante.” [2]
Altzako Kontzejuak aurrera eramandako ekimen horiek guztiak Altzako Herriak politikoki eta judizialki bere udal-nortasunaren alde borrokatu zuen une historiko batean bilduta daude, Donostiarekiko independentea izatea, alegia, eta bere helburua lortu zuen denboraldi labur batez, Hirurteko Liberalean, 1821 eta 1823 bitartean.
Altzatarren udal-agintaritzak, garai hartan, Donostiako oposizioari aurre egin behar izateaz gain, erresistentziaren bat ere aurkitu zuen altzatarren artean, zirujauaren kontratazioaren kasuan ikus dezakegun bezala.
1926ko azaroaren 24an, urtebete lehenago auzitegietara eramandako gatazka bat amaitu zen, Altzako Udala zirujauaren kontratazioa ordaintzeko derrama ordaintzeari uko egiten zioten bizilagun talde batekin aurrez aurre jartzen zuena.
Udala honako hauek osatzen zuten: Juan Antonio de Arzac Regidor Jurado, Antonio de Alquiza Regidor, Antonio Vicente de Arzac eta Jose Antonio de Bengoechea Komuneko diputatuak, eta Tomas Jacinto de Elizalde sindiko pertsoneroa. Eta honako hauek ziren derramaren aurkako bizilagunak: Juan Ignacio de Echarri, Juan Bauptista de Ansa, Pedro de Mendiburu, Juan de Arrieta, Jose de Otaño, Jose de Barandiaran, Ramon de Otaño, Jose Mateo de Mendiburu, Jose Antonio de Mendiburu, Jose Victoriano de Otaño, Jose Antonio de Arrieta eta Juan Ignacio Lasquibar. Hauek hauxe eskatzen zuten: “declarare no estar obligados a contribuir para el salario del Cirujano conducido con el Ayuntamiento, y ser árbitros de valerse en sus dolencias de facultativo o facultativos extraños de su mayor confianza“.
Horri erantzunez, Udalak ukatu egin zien eskatzaileei Urumeako Mendi Frankoen produktuetan parte hartzea “mientras que consiguiente a la obligación de todo vecino y morador a levantar las cargas comunes no se prestaren a contribuir anualmente con a cada cuatro celemines de trigo o seis celemines de maíz para salario de D. Manuel Ignacio Iturbe Cirujano contratado con el Ayuntamiento.”
Azkenean, adiskidetasunez -”amistosamente“- konpondu zituzten desadostasunak, eta hitzarmen bat adostu zuten. Hitzarmen horretan, aurkariek aurreko urteetan zegokiena ordaintzeko konpromisoa hartu zuten, eta Udalak, bere aldetik, hitzematen zuen dei egingo ziela etorkizunean egingo ziren zirujau-hauteskundeetan parte hartzeko eta botoa emateko. Ildo beretik, auzilariek Urumeako Mendi Frankoen produktuen banaketetan parte hartuko zuten berriro, eta Udaletik jasoko zuten auziak iraun zuen urteetan zegokien zatia. Kostuak bi alderdiek ordaindu zituzten.
[1] Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoa, AHPG-GPAH 3/0046, C: 4r- 6r
[2] AHPG-GPAH 3/3475, B: 97r- 98r
[3] AHPG-GPAH 3/0127, A: 328
