«aiuntados en el campo
de Estibaus segun que lo havemos de uso de costumbre de nos juntar...» (Altza, 1390)

Remedios Peris/Félix Iranzo (1966)

Manolo Iranzo Peris - AHM

Altzako kale-izendegian ia ezin da aurkitu beren dedikazio profesionalagatik edo proiekzio publikoagatik adierazi diren altzatarren izenik. Kasu gutxi horietako bat Felix Iranzorena da, 1998tik Santa Barbara auzoko pasealeku bati izena ematen diona. Gure artean, Félix Iranzo ezaguna da bere argazki ugariengatik. Argazki horietan, Altzako 60ko eta 70eko hamarkadetako jendea, giroa eta eraikinak erreproduzitzen ditu. Gaur egun bere lana Altzako Tokiko Bilduman ikus daitezke.

Baina, batez ere, Altzan eta Euskal Herrian erretiratuen eta pentsiodunen elkarteetan egindako lanagatik nabarmendu zen, eta horregatik eman zioten izena pasealekuari. Duela lau urte, Estibausen artikulu bat argitaratu genuen, erretirodun izateari buruz hitz egiteko. Bertan, aipamen bibliografiko labur bat egiten genuen. Orain bere biografia pertsonala eta familiarra osatu nahi dugu, eta horretarako bere seme Manoloren laguntza izan dugu.   (gehiago…)  »  

Herrera eta xaboi-fabrika, 1851. urtean

Iñigo Landa, Patxi Lazcano

1847an jaio zen, gaur egun Herrerako plaza den tokian, Altzako lehen fabrika modernoa, emakume batek, Josefa Tito Recaldek, altxatutako xaboi-fabrika. Donostiar hori 1802ko apirilaren 9an jaio zen[1], eta 56 urte bete baino lehentxeago hil zen -1858ko martxoaren 18an-, zeukan enpresaburu sena erakutsiz, Francisco Rodríguez Cárdenas senarra 1842an hil ondoren. Une horretan, Josefa Titok, Rodriguezen alargunak eta 10 eta 19 urte bitarteko hiru neska eta bi mutilen amak, ordura arte senarrak zuzendutako merkataritza-negozioen kontrol osoa hartuko du, eta izaera produktibo eta industrialagoa emango die. Horrela, lehen gerra karlista (1833-1840) amaitu ondoren Gipuzkoako lehen industrializazio modernoa bultzatu zuen korrontearekin bat egingo du.

Gizonak nagusi diren enpresa-munduan emakumeak egotea salbuespenezko zerbait da. Alargun izanik, Josefa Tito salbuespen horietako bat izango da. Bere biografia aztertu nahi izan dugu eta enpresari gisa egin duen lana ezagutu nahi izan dugu. Lan hori erraztu egin du hein handi batean, bere jardueraren zati handi bat eskritura publikoetan erregistratuta uzteko ardura izan zuelako. Horri esker, Oñatiko protokoloen artxiboan dokumentuak arakatu ahal izan dugu, lan honen informazio-iturri nagusia baita. Dokumentuak eta horietako batzuen transkripzioa Altzako Tokiko Bilduman kontsulta daitezke.

Emakume honen biografiarako eta xaboi-fabrikarako hurbilketa hori lau atalen bidez egin dugu: Josefa Titoren familia; Francisco Rodríguez eta Josefa Titoren negozioak; Josefa Titoren xaboi-fabrika; eta, azkenik, Hijos de Viuda de Rodríguez.   (gehiago…)  »  

Herrerako ibarbiatarren artean murgildurik, etxeko txikienarekin topo egin genuen, Marzial Ibarbia Anabitarte, Aita Akilino karmeldarrarekin (1908-?), eta hark idatzitako euskarazko hainbat idatziekin. Haren lehen datuak Aita Onaindiak eskaini zizkigun Euskal Literatura V liburuan, Estibausen “Ibarbia” artikuluan jaso genituena, eta datozen lerroetan informazio hori zabaltzera eta euskal literaturari egindako ekarpena, oso txikia bada ere, ezagutzera gatoz.

Aita Akilinori buruz Onaindiak emandako informazioari bi datu biografiko gehituko dizkiogu, 1933. urtekoa lehenengoa eta 1938koa bigarrena.

Lehenengoa La Salleko Anaiei Herreran 1933ko uztailaren 30ean egindako omenaldiaren kronikan egiten den aipamena da. Honela dio kronikak: “Herrera-Altza. ERMANUARI OMENALDIA.- (…) Itzaldi sermoia egin zun Aita Akilino karmeldarrak, au ere emengoa eta eskola ortan izana; lendabiziko agurketa euskeraz egin ondoren, jarraitu zun erderaz, eta ondo garbi azaldu zun bere ta erreratar danon esker sutsuak, urte oyek danetan, emengo irakasle izan diranari, eta zenbait añeko kaltia izango dan danontzat geyago berak ezin jarraitzia orain arte ain ondo bete duten lanari; eta ori galerazten dutenentzako ere izan zitun itz egizko batzuek; bukatu zun adieraziyaz gurasoari beren betebiarrak beren umetxoak bihar bezelako katoliko jaungoiko zaliak izateko, batez ere oraingo ekaitz aldi ontan. (…)” (1)   (gehiago…)  »  

Iñigo Landa Ijurko

Altzako Etxe Merkeak auzunearen dokumentazioarekin ari ginela kazetari gazte batekin topo egin genuen, gure artean erabat ezezaguna, baina Frantzian, ordea, oso ezaguna izango zena. Bere izena Clara Candiani da, eta Etxe Merkeak auzunearen inaugurazioaren kronikan, 1921eko urriaren 18an El Pueblo Vasco egunkarian argitaratua, Clarita Caudiani izenarekin sinatzen du (1). Garai hartan 19 urte besterik ez zeukan, baina kronikan erabili zuen tonua eta jaso zuen edukiagatik agerian zegoen ezohiko nortasuna eta nolakotasunak zeuzkan kazetari baten aurrean geundela. Frantzian, Clara Candianiren biografia publikoa eta profesionala 1925. urtean hasten da eta nahiko dokumentatuta dago, baina haren hastapenak, gehien bat Euskal Herrian gertatutakoak, ezezagunak bezain erakargarriak dira. Espainiako prentsaren bitartez kazetari gazte honen lehen urratsak jarraitu ahal izan ditugu, gizonezkoen mundu batean nabarmenduko ahal dena –XX. mendeko 30. hamarkadan, kazetarien artean %2 baino ez ziren emakumeak Frantzian– eta emakume honen bizitza profesionalaren oinarriak ezagutzera ere hurbildu ahalko gara.   (gehiago…)  »  

Iñigo Landa

Martxoak 8 zela eta 1901. urteko prentsa artikulu bat berreskuratu genuen non Inocencia Arangoa margolari gaztearentzat berdintasunerako eskubidea aldarrikatzen zen. Orain gure asmoa da diskriminazioari aurre egin zion emakume eta artista horren bizitza eta lanaren gainean dakiguna biltzen saiatzea.

Inocencia Arangoa Figueroa margolaria Altzako San Martzial elizan batailatu zuten 1879ko abenduaren 29an eta 92 urte zituela Madrilen zendu zen 1972ko abenduaren 10ean.(1) Gurasoak Vicente Arangoa Matxiandiarena eta Elisa Figueroa Villar zituen, Donostiako Santa Maria elizan 1875. urtean ahalordez ezkonduak. Hamabi seme-alaba izan zituzten; Inocencia hirugarrena zen.(2) Emilio García Martínez (1875-1970) arkitekto eta paisaia-pintorearekin ezkondu zen eta bi seme-alaba izan zituen; Maria (1904-1994), zein Madrileko Errege Goi Kontserbatorioan irakasle izan zen, eta Antonio (1908-1995), Madrileko Arkitektura Eskolan katedraduna.

Neskatoa zelarik, 1891. urteko Euskal Lore Jokoetan sari bat eskuratu zuen 15 urtetik beherako irakurketa ariketetan.(3)

  (gehiago…)  »  

Bidebieta (Argazkia: I. Gaiztarro)

Iñigo Landa

Denbora batean, adinekoak lekuko, Gaiztarroren orubea Artazkone izenarekin ezagutzen zuten herreratarrek. Bi izen horiek, Artazkone zein Gaiztarro, Bidebieta palazioak eduki dituen bi jabeen abizenei lotuak daude. Izan ere, Javier Artazkozek 1888. urte aldean, Herrerako txoko honetan zeuden etxeak eta lursailak erosi eta bildu ondoren, palazio bat eraiki zuen orube horretan eta “Bidebieta” izena jarri zion. Urte batzuk beranduago, 1932. urtean, Artazkozen oinordekoek Bidebieta Fausto Gaiztarro arkitektoak Madrilen zituen etxe batzuekin trukatu zuten.   (gehiago…)  »  

Xosé Estévez

Para o vindeiro ano 2016 a Real Academia Galega elixiu a Manuel María para dedicarlle o Día das letras Galegas. Este extraordinario escritor, admirador de Euskal Herria, colaborador desinteresado do Fato Daniel Castelao e sincero amigo meu ben merece esta crónica, moi curta para os seus méritos.

Manuel María Fernández Teixeiro naceu o 6 de outubro de 1929 na Casa de Hortas, en Outeiro de Rei, da Terra Chá, no seo dunha familia labrega acomodada, con criados prós labores do campo.

A TERRA CHÁ é unha longa chaira, unha paisaxe de celmosas e agarimantes ondulacións, tutelada por castros como o de Viladonga e vixiada polo rexo batallón da Serra do Xistral e dous sentinelas esculcantes, sempre  á espreita, as Penas de Rodas. Unha antiga lagoa cubría, ó parecer, toda a meseta e fican como mostra algunhas lagoas como a de Cospeito ou misteriosa e arrepiante do Ollo. As augas do pai Miño caudal súcana amorosamente e alédana cursos máis pequenos como o Ladra ou o diminuto regato do Cepelo, tan querido prá Manuel María. Berce de egrexios poetas como Crecente Vega, Iglesia Alvariño, Díaz Castro, Noriega Varela, Fernán Vello, Darío Xohan Cabana, Rábade Paredes e outros.   (gehiago…)  »